ҰБТ-ға бір күн қалғанда не істеу керек - Психолог кеңесі

Ертең, 20 маусымда елімізде Бірыңғай ұлттық тестілеу басталады. Түлек үшін ең маңызды сынақ саналғандықтан, емтихан алдында көбінің жүйкесі сыр беріп, қобалжитыны анық. Психолог Асель Рскелдиева Тengrinews.kz тілшісіне ҰБТ-ға психологиялық дайындық жайында айтып берді.

Асель Рскелдиева   психолог

Маманның сөзінше, түлектің ҰБТ секілді маңызды емтихан алдында қобалжуы эмоциядан туындайды.

"Мұнда басты екі эмоция бар - қорқыныш пен ашу. Көбіне қорқыныш, емтиханнан құлау, үлгере алмау қорқынышы. Сонымен қатар, ашу - өзіңе, ата-анаңа, мұғалімге. Қорқыныш - біздің қауіпсіздігімізге жауап беретін эмоция. "Егер емтиханнан құлап қалсам, жоғары оқу орнына түсе алмауым мүмкін, жақындарымның үмітін ақтамаймын. Әскерге кетемін не жұмыс істеймін, грантқа түсе алмай қаламын... болашақта не боларын білмеймін" деген секілді ой пайда болады. Осыдан қорқыныш туындайды. Ал агрессия дегеніміз - қорғаныс. Адамда бұл эмоциялар басым болып кетсе, ой мен сана сөнеді. Ойға қонымды шешім қабылдай алмай қалады", - дейді Рскелдиева.

Психолог осы эмоцияларды басып, жүйкені тыныштандыру жолдарын айтты.

"Ол үшін даму жоспарын құру қажет. Мысалы, "Таңдауымда 4 университет бар. Егер баллым жетпей қалса, грантқа түсе алмай қалсам не істеймін?" деп ойлану керек. Алдағы күнге жоспар бар болса, сол кезде іштей тынышталасың. Белгісіздік қорқынышқа алып келеді. Сондықтан, оқушы мен ата-ана бірге отырып, алдағы қадамдарды талқылап алғаны жөн. Ондай сәтте ата-анаға баламен көбірек сөйлесу керек. 17-18 жаста балаға тірек қажет. Бала іштен тынып қалмауы керек. Табысты адамның өткенінде табысты оқиғалар көп болады. Сондықтан баланың да табысты жобаларын не жүлделі жарыстарын еске түсіру керек. Ол соған тіреніп, өзінің табысқа қол жеткізе алатынына сенім пайда болады. Ал табысы жоқ адам, тиісінше, жолы болмаған сәттерді есте ұстайды. Балаға сондай кездерді есіне түсірмеген абзал. Әйтпесе бала өзін іштей психикалық түрде жей береді. Кейін емтиханнан құлап қалса, "Солай боларын білген едім" деп іштей өзін қазбалай береді", - дейді Асель Рскелдиева.

Қиялдау өте маңызды

Маманның айтуынша, ҰБТ алдында емтиханнан кейінгі өмірін қиялдап, миға бағыт беру өте маңызды.

"ҰБТ-та қажетті баллды алған соң қалаған университетіме түсе аламын. Ол жақта бес досым болады, солармен бір пәтерде тұрамын" деген секілді қиялға жол беру қажет.  Өзіңнің ой-санаңа бағыт, мақсат беруің керек. Яғни, қажетті балл алу ғана емес, сол баллды алғаннан кейінгі өмірді мақсат қылу маңызды. Мұны нейролингвистикалық бағдарлау деп атайды. Яғни, біз өз миымызды бағдарлаймыз.  Миға нақты картинаны суреттеу қажет. Сол кезде түлекке қажетті баллды алу оңайырақ болады, - дейді ол.

Маманның сөзінше, естихан алдында не одан кейін түлекте іштей апатия, депрессия басталса, міндетті түрде психологқа жүгінген жөн. Әйтпесе, болашағы бұлыңғыр болып көрініп тұрғанда бала қате таңдау жасауы мүмкін. Нақты қандай шешім қабылдарын білмей жүрген түлекке кез келген ұсыныс, достарының шешімі дұрыс болып көрінеді. Сондықтан, басқа бағытқа түсіп кетпес үшін психолог қажет екен.

Емтиханға бір күн қалғанда...

Сондай-ақ Асель Рскелдиева ақпаратты үсті-үстіне ала берудің де пайдасы жоқ екенін айтады.

"Бұл психологияға қарағанда нейролингвистикаға жатады. Біз көп ақпаратты жаттаған кезде ол қысқа мерзімді жадыға түседі. Ал ол көп ұзамай ұмытылады. Мысалы, үй салғанда әр кірпішті асықпай, цементі қатқан соң бір-бірден саласыз. Сол секілді адам бір ақпаратты толық меңгеріп алуы керек. Кейін сәл үзіліс алып, сол ақпаратты миына сіңіру қажет. Алған жаңа ақпараттар бойынша өзіне сұрақтар қойып, тесттен өтіп, маңызды жерлерін анықтау керек. Содан кейін келесі материалға өте беруге болады. Ақпаратты аздап алып, миға демалыс беріп тұру керек. Ақпаратты үсті-үстінен ала берсеңіз, ол есте ұзақ тұрмай, тез ұмытылады. Нейрон байланысы оны қабылдай алмай қалады. Мысалы, математикаға дайындалғанда бір алгоритмді қалай шешуді үйрендіңіз делік. Тәжірибе жүзінде, 2-3 тапсырманы орындаңыз. Кейін серуендеп қайтыңыз не еден жуыңыз, әйтеуір ми ештеңені ойламауы керек. Теледидар қараудың не әлеуметтік желіге кірудің қажеті жоқ. Ол жақтан да жаңа ақпараттар келіп түседі де, миға ауыр салмақ қылады", - дейді ол.

Психолог емтиханға бір күн қалғанда демалған жөн дейді. Ұйқыны қандырып, бойды еркін ұстап, босаңсу керек. Маңызды тестілеу алдында мидың демалуы қажет. Әйтпесе, ҰБТ алдында алған көп ақпарат миға жүк болып, ертеңіне емтихан кезінде қарапайым сұрақтардың жауабын ұмытып қалуыңыз мүмкін екен.